Đình làng lỗ hạnh - Hiệp Hòa - Bắc Giang

TỔNG QUAN

Đình làng lỗ Hạnh hiện nay thuộc xã Đông Lỗ, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Làng Lỗ Hạnh (tên môm là làng Lữ), trước 1945 thuộc tổng Đông Lỗ, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Đây là ngôi đình chung của cả 5 thôn(Chằm , Chúng Khoát, Chùa và Hạnh), nên còn có tên là Đình Cả, đình Lữ.Hàng năm làng có hai lễ hội: hội Xuân từ ngày 9 đến 15 tháng Giêng, hội Thu từ ngày 9 đến 12 tháng 8 âm lịch.Gác thờ lửng của hậu cung đặt bài vị và tượng thành hoàng làng là Cao Sơn Đại Vương, Tiên Dung Công Chúa.

Đình làng Lỗ Hạnh đã được xếp hạng là di tích lịch sử và văn hóa cấp Quốc gia theo Quyết định số 147-VH/QĐ ngày 29/12/1982 của Bộ Văn Hóa

Mặt Đứng Hướng Tây Đình Lỗ Hạnh
Mặt Đứng Hướng Tây Đình Lỗ Hạnh
Mặt Bằng Tổng Thể Đình Lỗ Hạnh (1981)
Mặt Bằng Tổng Thể Đình Lỗ Hạnh (1981)

KIẾN TRÚC

Đình nằm ở sau làng,trên một bãi đất cao quay hướng tây, hướng về núi Tam Đảo.Ngay trước cửa đình có những thửa ruộng trũng, dấu vết của một dòng chảy cổ. Các cụ cao tuổi trong làng cho biết đất làng Lỗ Hạnh  có hình con Rùa, đầu quay về Hướng Tây, trông ra các bãi đất có thế cờ hoa nghiên bút, đình được chọn lựa gần phần đầu Rùa.

Trong khuôn viên đình làng hiện có các công trình : Nghi môn, giếng, Tả – Hữu vu, sân, Đại đình, bếp,nhà kho, vườn cây, xung quanh có tường xây bao.

Nghi môn được xây theo kiểu “tứ trụ”.Sát bên cạnh có giếng đình, theo các cụ cao niên thì giếng đình được đào cùng thời gian dựng đình. Tả – Hữu vu mới được phục hồi trong đợt tu sửa năm 1994.

Trong tổng thể ấy, đáng lưu ý là Đại đình.Ban đầu, Đại đình chỉ có một tòa, về sau nảy thêm Chuôi vồ ở Gian Giữa nên có hình “chữ đinh” như hiện nay.

Kết cấu khung gỗ Đại đình
Kết cấu khung gỗ Đại đình

 

Đại đình có mặt nền dài 22,4m – rộng 11,85m và cao 0,4m so với mặt sân, gồm ba Gian, hai Chái nhỏ.Gian Giữa và các Gian Bên rộng khoảng 4m, Chái rộng khoảng 4,2m.Trên thân một số cột vẫn còn một số dấu vết mộng cho biết trước đây Đại Đình từng có Sàn/Sạp gỗ hai cấp (+0,50m và 0,70m so với mặt nền hiện nay). Trên hàng cột ngoài cùng có các lỗ mộng để lắp Lan can bao quanh. Những năm 1949 – 1950, Sàn/Sạp gỗ bị dỡ bỏ trong phong trào “tiêu thổ kháng chiến” và mới được làm lại năm 2011.

Khung gỗ liên kết của Đại Đình có bốn hàng cột, có bốn bộ Vì Nóc chính và hai vì Lửng.Tất cả các Vì Nóc đều được làm theo cùng một kiểu thức Vì Giá chiêng – Chồng rường, trong lòng giá Chiêng lồng ván Nong có chạm khắc. Liên kết vì nách của Đại đình có hai kiểu thức khác nhau : Các vì nách trước và sau của Gian Giữa và ở hai Chái là Cốn Chồng rường, các vì nách còn lại dùng Kẻ.Khoảng trống giữa các cấu kiện của vì nóc được nong kín các ván lớn nhỏ.

Đại đình có hai hệ thống xà dọc ở trên đầu các hàng cột cái và cột quân với hệ thống ván gió (dân làng gọi là mành màn).Hệ mái có bốn mái.Xung quanh trước đây có tường gạch xây bao, hệ thống cửa ra vào mở ở ba Gian chính. Đợt tu bổ năm 2011 đã làm lại hệ bao che bằng vách gỗ, toàn bộ mặt trước và cửa ngách lắp của kiểu  “thượng song hạ bản” .

ĐIÊU KHẮC – TRANG TRÍ

Đại đình được điêu khắc và trang trí với mật độ khá dày đặc.Rất đáng tiếc, sau nhiều lần tu sửa, các hoa văn  chạm khắc cổ đã bị thay mới quá nhiều.

Các biểu tượng tự nhiên phổ biến nhất là vân Xoắn Lớn (được chạm khắc trên các ván Gió/Mành màn, các con Rường của Vì nóc và vì Nách), tương tự như ở đình làng Tây đằng, La Phù (Hà nội), nhưng về hình thức, chi tiết thì gần với trang trí ở đình làng Thổ Hà (Bắc Giang) nhiều hơn. Đặc biệt, ở Vì nách sau thuộc Chái phía nam có hai ván Nong chạm thủng hình nong Xoắn lớn trong các bố cục rất độc đáo, các gân, nhánh , thân vân Xoắn lớn tách rời hẳn nhau được tỉa kỹ bằng các nét chạm chìm. Ở một ván khác, vân xoắn lại bao vòng lấy một hình hươu. Đáng quan tâm là cá ván nong của vì nách sau của chái phía nam có chạm dòng chữ Hán ghi niên hiệu Sùng Khang và “Đệ Nhất Kinh Bắc”. Một ván Nong khác nằm phía trên có chạm hình chữ Thọ theo dạng viết thảo trong khung hình lá đề.

Mảng chạm chim Phượng thời Mạc, nay đã mất
Mảng chạm chim Phượng thời Mạc, nay đã mất

Làm nền và quấn xung quanh chữ thọ nay là các đao lá mềm như những dải lụa. Đây hiện được coi là “Chữ Thọ” chạm trên gỗ có niên đại sớm nhất.

Chữ Thọ chạm thủng trong lá đề
Chữ Thọ chạm thủng trong lá đề

Đề tài hoa lá phổ biến là cúc hướng dương, chạm trên các trụ Trốn, các con rường của vì nóc, vì Nách và Ván gió/Mành màn.

Các linh thú khá phong phú. Phổ biến nhất là hình Rồng, được thể hiện trên các ván Nong của Giá Chiêng, ván Gió, Đầu dư…với hình thức rất đa dạng, xuất hiện cả Rồng cá.Đặc điểm khác biệt đáng lưu ý nhất là tỷ lệ phần đầu so với thân rất nhỏ nhưng vẫn được mô tả chi tiết đến từng chiếc răng.Tỷ mỷ, chi tiết có lẽ là đặc điểm chung lớn nhất của các hình Rồng ở đây.

Phượng được chạm rất đẹp, trên ván Nong của Giá chiêng  thuộc Vì Nóc bên trái Gian Giữa.Phượng không múa mà bước đi trong một bầu trời đầy các tia chớp dưới dạng các Đao Lá, Đao Nhọn Mũi.Tuy nhiên, bức chạm này đã bị thay thế trong một lần tu bổ.

Lân cũng có mặt khá nhiều, với hình thức đa dạng trên đầu các con Rường của Vì Nách, các trụ Trốn ở Vì Nóc và Vì Nách, các ván Nong trong Giá chiêng của Vì Lửng, Vì Nách… Trừ bốn chân, các chi tiết khác của Lân tương tự như Rồng, nhất là phần đầu, thân phủ kín vẩy.

Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy - phong cách nghệ thuật thời mạc
Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy – phong cách nghệ thuật thời mạc

Hổ ít được quan tâm, nhưng phù điêu chạm Hổ trên ván Nong thuộc Vì Nách trước của Chái phía Bắc là một tác phẩm đẹp. Hổ có mặt ngoảnh vào chính diện, chồm về phía trước, đuôi phất cao trong tư thế vồ mồi rất dũng mãnh. Mảng chạm có khối hình chắc, khỏe, sinh động.Vân/thớ gỗ Mít lâu năm vô tình trở thành các đường vằn vện đậm chất mỹ thuật trên lưng Hổ.

Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy - phong cách nghệ thuật thời mạc
Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy – phong cách nghệ thuật thời mạc

Hươu được chạm trên ván Nong thuộc Vì Nách sau của Chái phía Nam, nằm giữa vân Xoắn lớn, trên nền các Đao lá, là một thể hiện sáng tạo. Trong một mảng chạm khác, hươu thành vật cưỡi của một tiên nữ ôm chiếc đàn đáy. Cùng với các bức chạm  ở đình làng Tây đằng, chùa Cói… đây là một trong những tư liệu vật chất sớm nhất về hát Ả đào/Ca trù, hay thường được gọi là “Hát cửa đình”.

Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy - phong cách nghệ thuật thời mạc
Các mảng chạm Rồng , hươu ,tiên đánh đàn đáy – phong cách nghệ thuật thời mạc

Hình tượng con người được thể hiện với các hoạt cảnh “Tiên cưỡi Rồng”, trên các ván Nong của Vì Nóc Gian Bên bên phải, Vì Nách trước bên trái và bên phải Gian giữa, Mành màn Thượng và Vì Nách của Chái phía bắc với hai tay dang rộng hai bên giống hoạt cảnh “Táng mả hàm Rồng”.Nếu có cùng niên đại với tấm ván Nong ở ngay sát dưới thì đây là mảng chạm sớm nhất trong mỹ thuật cổ thể hiện đề tài này.

NIÊN ĐẠI – ĐÁNH GIÁ

Đại dìnhđình làng Lỗ Hạnh có một số niên đại cụ thể : Dưới dạ của chiếc Kẻ Góc sau thuộc Chái phía Nam có khắc dòng chữ “Nhâm thân niên, Chính hòa thập tam niên, tứ nguyệt, tu tác công gia phù an xã” cho biết năm nhâm thân Chính hòa thứ 13 (1692) có sửa chữa lại đình.

Trên một trụ trốn thuộc vì nách sau của Chái phía Nam có ghi bằng sơn son một dòng chữ về cuộc tu sửa năm mậu tuất 1838 : “Tuế thứ Mậu tuất niên, tứ nguyệt tu tạo”.

Đáng chú ý, niên đại khởi dựng của Đại đình được ghi trên ván Nong thuộc hai Vì nách sau của hai chái . Trên tấm ván Nong dài ở Vì Nách Chái phía nam có chạm nổi các chữ hán, theo lỗi viết “đá thảo” : “Sùng Khang Niên” , phía bắc cũng có tấm ván tương tự, khắc niên đại theo Can – Chi : “Tuế thứ Bính Tý , mạnh xuân, tâm tạo”. Kết hợp lại, các nhà nghiên cứu đã khẳng định đình Lỗ Hạnh được dựng vào năm 1576. Đồng thời, phần lớn trang trí – chạm khắc ở Đại đình cũng được khẳng định có phong cách nghệ thuật của nửa cuối thế kỷ 16.

Đây là ba trong sáu ngôi đình thế kỷ 16 có ghi niên đại cụ thể trên kiến trúc. Như đã khảo ở trên, những chạm khắc trên các cấu kiện kiến trúc đình Lỗ Hạnh là cơ sở, căn cứ giúp xác định niên đại cho các di tích cùng thời nhưng không có niên đại cụ thể.

Các ô chữ Các ô chữ ” Tuế thứ Bính Tý, mạnh xuân, tân tạo “

Sau nhiều đợt tu sửa, đình lành Lỗ Hạnh hiện có có tình trạng kỹ thuật khá tốt. Tuy nhiên, việc thay thế khá tùy tiện các cấu kiện, các trang trí đã khiến tính nguyên gốc bị xâm phạm. Thậm chí, có những chi tiết đã bị lắp lại sai vị trí : tấm ván Nong ở Vì Nách có khắc dòng chữ “Tuế thứ Bính Tý, mạnh xuân, tân tạo” vốn ở dưới một mảng chạm có phong cách nghệ thuật thời Mạc, nay đã bị dịch chuyển sang bên cạnh. Điều đặc biệt đáng lên án là hai chữ “Sùng Khang” một căn cứ xác định niên đại khởi dựng cụ thể của Đình Lỗ Hạnh hiện đã biến mất sau lần trùng tu gần đây nhất.

Sen Việt decor – nhận thi công những công trình trên toàn quốc !

Đăng ký tư vấn
Gửi thông tin của bạn để được tư vấn sớm nhất
Để lại bình luận

0 Bình luận

Hãy để lại bình luận của bạn tại đây!

Thông tin bình luận

Thành công
Lỗi hệ thống, vui lòng thử lại!