Kiến trúc nhà gỗ kẻ truyền - Nét văn hóa độc đáo của người Bắc Bộ

Nhà gỗ kẻ truyền Bắc Bộ – nét đặc trưng của nhà gỗ Việt Nam. Là nhà gỗ cổ theo lối Bắc Bộ có các dạng 3 gian, 5 gian, 7 gian… tùy theo điều kiện kiến trúc của từng nhà.

Trong kiến trúc nhà gỗ cổ truyền Bắc Bộ, ngôi nhà thường được thiết kế với các cột gỗ lớn, khỏe và rắn chắc, được dựng lên theo các vì và được gắn kết với nhau thông qua các xà ngang và xà ngưỡng hình thành nên một bộ khung kiên cố, vững chắc. Sau khi đã dựng xong bộ khung thì lợp mái và dựng tường bao quanh.

Chi tiết kiến trúc nhà gỗ Bắc Bộ

1.Cột

Trong kiến trúc nhà gỗ Bắc Bộ, cột là kết cấu đứng chịu nén, bao gồm các loại cột như cột cái, cột quân và cột hiên, cột con. Theo đó cột cái là cột chính của ngôi nhà được dựng lên ở hai đầu nhịp chính, cột quân là những cột phụ nhằm giảm bớt sức nén cho những cột cái được thiết kế tại những đầu nhịp phụ nằm hai bên của nhịp chính, cột hiên được thiết kế trong không gian phía trước nhà được gọi là hiên.

2. Xà

Xà là một bộ phần hết sức quan trọng, nó có tác dụng cân bằng sức chịu đựng và tạo ra sự kiên cố. Xà chính là những giằng ngang chịu lực kéo, nó được gắn kết với các cột nhà. Xà bao gồm hai loại đó là xà nằm trong khung và xà nằm ngoài khung (loại này thường được đặt vuông góc với khung). Theo đó những xà nằm trong khung thường được thiết kế ở độ cao đỉnh của các cột quần nhằm gắn kết với cột cái. Xà lòng hay xà chếnh là tên gọi cho loại xà được sử dụng để gắn kết các cột cái của khung. Xà nách hay xà thuận dùng để liên kết cột quân với cột cái. Tất cả sự liên kết này tạo nên một tổng thể cân đối và vững chắc.

3. Kẻ

Kẻ là tên gọi cho các dầm đơn được thiết kế theo phương chéo của mái nhà, liên kết với các cột bằng mộng. Kẻ bao gồm kẻ ngồi và kẻ hiên. Kẻ ngồi là dầm đơn liên kết giữa cột quân và các cột cái, kẻ hiên là dầm đơn liên kết giữa các cột quân và cột hiên.

4. Con rường

Con rường là bộ phận gối đỡ mái dạng dầm gỗ hộp có tác dụng đỡ hoành mái, được xếp chồng lên nhau. Theo đó, chiều dài của con rường được thu ngắn dần sao cho cân đối với chiều vát của mái, những con rường càng đặt trên thì độ dài càng ngắn.

5. Con lợn

Con lợn hay còn có tên gọi khác là rường bụng lợn, đây là con rường đặt ở trên cùng, đặt lên con rường bên dưới bằng hai đoạn cột ngắn được gọi là trụ trốn, con lợn có tác dụng đỡ xà nóc. Bên dưới rường bụng lợn là ván là đề thường được thiết kế để chạm trổ, trang trí hoa văn. Trong một vài trường hợp, con lợn có thể thay thế bằng giá chiêng.

6. Rường cụt

Rường cụt là bộ phận nằm ở giữa cột cái và cột quân được gọi là vì nách. Theo đó rường cụt được đặt chồng trên xà nách và làm nhiệm vụ đỡ hoành, càng lên cao thì chiều dài rường cụt càng ngắn lại theo độ dốc của mái.

7. Các kết cấu mái.

Hoành lên tên gọi chỉ các dầm chính có tác dụng đỡ mái, được thiết kế nawmg ngang theo chiều dài ngôi nhà và đặt vuông góc với khung nhà. Rui là các dầm phụ trung gian, được thiết kế theo chiều dốc của mái nhà, đặt lên hệ thống hoành. Mè là các dầm phụ có kích cỡ nhỏ, được dựng song song với hoành, đặt lên hệ rui. Theo đó, các mè sẽ được thiết kế và sắp đặt giữ một khoảng cách nhỏ nhất để vừa đủ để lợp ngói. Gạch màn là tên gọi của loại gạch lá nem đơn được chế tác bằng đất nung, làm nhiệm vụ đỡ ngói và tạo độ phẳng cho mái nhà, đồng thời có tác dụng chống thấm dột và giảm độ nóng vào mùa hè. Gạch màn được đặt trực tiếp trên các hệ thống mè. Ngói mũi còn có tên gọi khác là ngói ta hay còn gọi là ngói vẩy rồng, được chế tác từ đất nung, ngõi mũi được đặt trên các lớp gạch màn, đôi khi người ta sử dụng đất sét đặt giữa gạch màn và ngói mũi. Ngoài ra trong kiến trúc nhà gỗ Bắc Bộ không thể thiếu câu đầu và  thượng lương. Tất cả các bộ phận được kết hợp một cách ăn khớp với nhau tạo ra một tổng thể không gian hoàn hảo, điều này còn đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo của những người thợ thiết kế. Ngày nay, những ngôi nhà gỗ Bắc Bộ đã có nhiều sự đổi mới từ chất liệu đến kiểu dáng, tuy nhiên những ngôi nhà vẫn giữ được cái “hồn cũ” trong kiến trúc của người Bắc đó là nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo của người Việt. Việc lưu giữ những kiến trúc cổ truyền của người Bắc Bộ không chỉ thể hiện sự tự hào về những gì cha ông ta đã để lại mà còn là cách chúng ta lưu giữ và phát triển những giá trị văn hóa tiềm ẩn trong nó. Tham khảo thêm : Nhà gỗ xoan 5 gian – Nhà gỗ cổ truyền Việt Nam được nhiều người lựa chọn